II Wojna Światowa w Grecji
Po wybuchu wojny Grecja zgodnie z prowadzoną przez siebie polityką ogłosiła neutralność. Rosnące napięcie międzynarodowe oraz sytuacja militarna w Albanii zaanektowanej przez Włochy w kwietniu 1939 skłoniły rząd grecki do ogłoszenia powszechnej mobilizacji w maju 1940 roku. W czerwcu 1940 roku Włochy zaangażowały się jednak militarnie we Francji co pozwoliło Grecji umocnić swą siłę militarną i dozbroić armię. 15 sierpnia 1940 roku dochodzi do poważnego incydentu - włoskiej prowokacji w porcie hory Tinos. Włoska łódź podwodna zatopiła tam krążownik "Elli" wizytujący wyspę z okazji święta religijnego. Grecja mimo upokorzenia jakim był fakt zatopienia okrętu nie dała się jednak sprowokować. Pokoju nie można już było utrzymać nawet na krótka metę. Agresja włoska została poprzedzona ultimatum Mussoliniego, w którym Włochy zażądały dostępu do greckich portów, demilitaryzacji granicy albańskiej i prawa do przemarszu wojsk przez terytorium Grecji. Termin ultimatum upływał 28 października 1940 o godz. 6 rano. O 5 rano na zebraniu rady Wojennej premier Metaxas wygłosił najsłynniejsze zdanie w nowożytnej historii Grecji - brzmiało ono: "OCHI" czyli po prostu - "NIE". W Atenach i całej Grecji zapanowała patriotyczna euforia. Wszystkie siły polityczne w niespotykanym w nowoczesnej historii stopniu skupiły się wokół rządu premiera Metaxasa i idei walki z najeźdźcą. Atmosferę tę doskonale oddaje fragment wiersza A. Sikelianosa "Wyruszamy na front"
Dla nas Polaków narzuca się natychmiast analogia z "Bagnetem na broń"
Broniewskiego. Włosi uderzyli na Grecję jeszcze przed upływem terminu
ultimatum. Ich wojska liczyły około 150 000 żołnierzy, czołgi, artylerię i 347
samolotów. Włoskie siły zorganizowane były w:
- 24 Korpus Armijny (4 dywizje w tym jedna pancerna i jedna górska),
- 26 Korpus Armijny (2 dywizje)
- 2 dywizje odwodowe
- dywizja desantowa skoncentrowana w portach włoskich mająca
za zadanie zajęcie wyspy Korfu. Siłami włoskimi w skład których wchodziła
doborowa dywizja "Giulia" dowodził gen. S. Visconti Prasca. Atak Włochów
zapoczątkowany został bombardowaniem przez lotnictwo ważniejszych punktów
strategicznych w Grecji. Grecy przeciwstawili się armią liczącą ponad 120 000
żołnierzy zorganizowanymi w Armię "Zachodnia Macedonia" składającą się z 2 i 3
Korpusu armijnego oraz grupy "K" w sumie w sile 6 dywizji piechoty, 1 brygady
piechoty i 1 brygady kawalerii. W Epirze działał 1 Korpus Armijny (2 dywizje + 1
brygada piechoty i 1 dywizja kawalerii) odwód stanowiły 3 dywizje + 1 brygada
piechoty. Dowództwo sił greckich sprawował gen. Aleksandros Papagos. Wielu sił
greckich ściągnięto z nad granicy bułgarskiej korzystając z faktu ogłoszenia
przez Bułgarię neutralności. Włoskie uderzenie w górach Pindos w kierunku na
Janinę po kilkunastu dniach zażartych walk zostało przez lepiej zorganizowane i
walczące z wielkim poświęceniem i determinacją wojska greckie powstrzymane. 13
listopada ofensywa została zatrzymana i wojska greckie przeszły do działań
zaczepnych. Siły greckie w ciężkich walkach zdołały wyprzeć Włochów z terytorium
Grecji i kontynuowały natarcie na terytorium Albanii. 22 listopada Grecy
opanowali duże miasto Korczę i kontynuowała uderzenie w kierunku na Vlorę. Włosi
zdołali na początku 1941 roku zatrzymać uderzenie Greków i na niektórych
odcinkach frontu przeszli do kontrataku. W ciężkich walkach w zimowych warunków
obie armie zaczęły ponosić straty i przeszły do wojny pozycyjnej , która w końcu
stycznia 1941 zamarła. W końcu 1940 Metaxas zwrócił się do rządu Wielkiej
Brytanii z prośbą o pomoc militarną. Anglicy nie mogli udzielić wystarczającej
pomocy z powodu zaangażowania w działania militarne, w Afryce. Jedynie na
Kretę i Lemnos dostarczono niewielkie garnizony wojsk brytyjskich oraz szczupłe
wyposażenie. Po zwycięstwie nad Włochami w Afryce duże ilości broni zdobytej na
Włochach przekazano Grekom. Mussolini znalazł się w bardzo trudnej sytuacji i
zmuszony został o zwrócenie się z prośbą o pomoc do Hitlera w listopadzie 1940
roku. Hitler rozpoczął przygotowania militarne oraz polityczne. Hitler nakłonił
rządy Rumunii, Słowacji i Węgier do przyłączenia się do "osi" Berlin - Tokio -
Rzym już w listopadzie 1940. W marcu 1941 do osi przystąpiła także Bułgaria.
Sytuacja strategiczna Grecji po przystąpieniu Bułgarii do "osi" stałe się wręcz
tragiczna. Niemcy przesunęli swoje wojska na granicę bułgarsko - grecką i
wzmocnili swoją obecność wojskową w Rumunii i na Węgrzech. 29 stycznia w Atenach
umiera gen. Metaxas. Był to kolejny cios jaki spadł na Grecję w tak ciężkich dla
narodu chwilach. Nowym premierem zostaje Aleksandros Koryzis, który rozpoczął
gorączkowe zabiegi o brytyjską pomoc wojskową. 21 lutego 1941 zawarto
porozumienie grecko - brytyjskie w sprawie pomocy wojskowej. Na jego mocy w
Grecji z Egiptu miał przybyć Brytyjski Korpus Ekspedycyjny w sile około 100 000
żołnierzy (w tym polska Brygada Strzelców Karpackich) dowodzony przez gen.
H Wilsona. Grecy zdołali zmobilizować ponad 600 000 armię zorganizowaną w armie:
- "Zachodnia Macedonia" (6 dywizji + 1 brygada piechoty i 1 dywizja kawalerii)
dowódca gen. Georgios Tsolagoklou
- "Epir" (7 dywizje) dowódca gen. Georgios J. Pitsikas - skoncentrowane w
Albanii
- "Wschodnia Macedonia" (5 dywizji) dowódca gen. Bakopulos - rozlokowana na
umocnionej "Linii Metaxasa" wzdłuż granicy bułgarskiej na linii - rz. Nestos -
rz. Wardar
- "Środkowa Macedonia" (2 dywizje) - dowódca gen. Kotulas - skoncentrowana na
zapleczu frontu.
Przystąpienie do "Osi" Jugosławii 25 marca 1941 spowodowało wojskowy
zamach stanu, na czele którego stanął gen. D. Simović. Jugosławia natychmiast
wycofała się z "osi" i rozpoczęła przygotowania do obrony. Tymczasem w Grecji
lądują pierwsze oddziały brytyjskie, których liczba szybko zwiększa się do około
60 000. Hitler decyduje się w tej sytuacji na uderzenie na Bałkany. 6 kwietnia
1941 Niemcy uderzają na Jugosławię przystępując do realizacji planu "Marita". W
ciągu paru dni Niemcy dowodzeni przez feldmarszałka W. Lista w oparciu o taktykę
bombardowań (barbarzyńskie naloty na Belgrad) i uderzeń sił pancernych zdołały
pobić armie Jugosławii i połączyć się z Włochami operującymi z Albanii w rejonie
jeziora Ochrydzkiego. Jednocześnie Niemcy uderzyły na terytorium Grecji z
terytorium Bułgarii. Opór stawiła armia "Wschodnia Macedonia". W przeciągu 4
dniowej bitwy granicznej Grecy zdołali powstrzymać ataki Niemców i zadać im
poważne straty. Tymczasem niemiecka 2 Armia Pancerna po rozbiciu oddziałów
jugosłowiańskich działających w okolicy Strumicy zawróciła na południe i
uderzyła na Thessaloniki odcinając od reszty kraju armię "Wschodnia Macedonia",
która skapitulowała. Korpus Brytyjski nazywany "W-Force" rozlokował się na
Riwierze Olimpijskiej na linii Olimp - Katerini. Niemieckie siły pancerne po
zdobyciu Thessalonik skierowały się na pozycje Brytyjczyków. Jednocześnie 40
Korpus Zmotoryzowany uderzył i zdobył miasto Bitoli w Tesalii zagrażając
rozdzieleniem jednolitego frontu Armii "Zachodnia Macedonia" i "W-Force". W tej
sytuacji grecki Sztab Generalny zdecydował się na wycofanie swych sił z Albanii
i zarządził odwrót w kierunku na Tesalię wzmacniając obronę w centralnej Grecji.
Niestety Niemcy zdołali przedrzeć się na tyły Armii "Zachodnia Macedonia"
zmuszając ją do zawrócenia w bezdroża gór Pindos. Brytyjczycy, którzy nie weszli
jeszcze do walki 15 kwietnia zaczęli wycofywać się na południe, w kierunku
na Termopile co oznaczało ostateczne odcięcie wojsk greckich cofających się z
Albanii. 17 kwietnia Niemcy zajęli przełęcz Metsowon zamykając w okrążenie armie
"Środkowa Macedonia" i "Epir". 20 kwietnia Naczelne Dowództwo wojsk Greckich
postanowiło skapitulować. 19 Brytyjczycy po uzyskaniu formalnej zgody Króla i
rządu Grecji rozpoczęli ewakuację drogą morską. Siły brytyjskie sprawnie
ewakuowały się z Grecji porzucając jednak prawie cały sprzęt ciężki. Wojska
niemieckie ścigające brytyjczyków utknęły w wielkim korku na drodze z Tesalii do
Aten. Tymczasem 20 kwietnia generał Georgios Tsolagoklou złożył kapitulację na
ręce dowódcy dywizji Leibstandarte "Adolf Hitler". Rząd kierowany przez
Emmanuela Tsouderosa i Król Jerzy II udają się na Kretę. W ciągu następnych
czterech dni w Grecji panuje całkowity chaos potęgowany nalotami niemieckich i
włoskich samolotów na greckie miasta i porty. 27 kwietnia Niemcy wkraczają do
Aten a na Akropolu zawisa flaga ze swastyką.... generał Tsolagoklou formuje
kolaboracyjny rząd. W czasie kampanii greckiej armia grecka poniosła znaczne
straty do niewoli dostało się ponad 200 000 złnierzy greckich i ponad 12 000
brytyjskich. W maju 1941 błyskotliwy desant spadochroniarzy niemieckich
opanowuje po zaciętych walkach Kretę bronionych przez Brytyjczyków (głównie
Australijczyków i Nowo Zelandczyków) i Greków. Król Jerzy II i rząd grecki
kierowany przez premiera Emanuela Tsuderosa udają się na emigrację do Londynu
(na pokładzie łodzi podwodnej). Rząd od 1943 będzie miał siedzibę w Kairze.
Grecja zostaje podzielona na strefy okupacyjne: Bułgaria okupuje wschodnie
terytoria Grecji do rzek Nestos i Strymon a także okręg Aleksandroupolis a także
wyspy Thassos i Samotrakę. Niemcy kontrolowały Centralna i wschodnią Macedonię
(z Thessalonikami) Attykę, Kretę i część
wysp na morzy Egejskim.
Pozostała część terytorium Grecji znalazła się pod okupacją włoską. Ruch oporu zaczął organizować się już w maju 1941. Na początku miał charakter spontaniczny - tu przykładem może być wysadzenie kwatery pro faszystowskiej organizacji ESPO przez grupę młodzieży kierowanej przez oficera lotnictwa E. Perrikosa. Symbolicznym aktem było zniszczenie niemieckiej flagi powiewającej na Akropolu przez studentów Manolisa Glezosa i Lakisa Santasa. Wkrótce ruch oporu zaczyna organizować się wokół dwóch głównych sił politycznych; komunistycznego EAM (Ethnikon Apeleftherotikon Metopon - Front wyzwolenia Narodowego) i jej zbrojnego ramienia ELAS (Ethnikos Laikos Apeleftherotikos Stratos - Ludowa Armia Narodowo - Wyzwoleńcza) oraz demokratycznego EDES (Ethnikos Dimokratikos Ellinikos Stratos - Narodowo Demokratyczna Armia Grecka). Wkrótce organizacje te ustaliły strefy wpływów ELAS kontrolowała terytorium prawie całej Grecji z wyjątkiem Epiru kontrolowanego przez EDES. Konferencja Jałtańska podzieliła Europę na strefy wpływów mocarstw. Grecja znalazła się w strefie dominacji Brytyjskiej. Od 1941 roku w Grecji zaczynają działać brytyjskie misje łącznikowe koordynujące działania poszczególnych grup partyzanckich (zarówno ELAS jak i EDES) i zaopatrujące partyzantów (zrzuty, transporty zaopatrzenia).