T-34

Sowiecki czołg średni z 1942 r. Prototyp powstał w na początku 1940 r., rok później pojawiła się wersja model 1941 z dłuższą lufą wT-34 odlewanej wieży. W 1942 roku do produkcji weszły czołgi ze zmodyfikowaną wieżą, nowym sprzęgłem głównym oraz pięciobiegową skrzynię przekładniową, powiększonymi zbiorniki paliwa, nowymi filtrami powietrza i zmodernizowanym układem smarowania silnika. Z powodu deficytu kauczuku masowo wprowadzono koła nośne (wszystkie lub tylko trzy środkowe) z wewnętrzną amortyzacją. Czołgi z tymi zmianami oznaczano jako T-34/76 model 1942. W chwili prewencyjnego ataku III Rzeszy na Związek Sowiecki w jednostkach znajdowało się ponad 1200 T-34, czołgu przewyższającego zdolnościami bojowymi każdy niemiecki czołg; ogromne straty poniesione na początku wojny przez Sowietów były spowodowane przewagą niemieckiej taktyki. W latach 1941-1945 wyprodukowano 25 522 czołgi T-34/76 wszytkich wersji. W LWP czołgi tego typu użytkowała 1 Brygada Pancerna (2 pułki po 32 czołgi) oraz 3 Szkolny Pułk Czołgów Oficerskiej Szkoły Broni Pancernej. W sumie w okresie lipiec 1943 - styczeń 1945 LWP otrzymało 118 egzeplarzy T-34.

T-34 Doskonale profilowany i pancerz i potężny silnik diesla przyczyniły się do niewiarygodnych sukcesów tego czołgu na polach bitewnych II Wojny Światowej, modelu do dziś używanego przez niektóre ubogie armie świata. Powstało pięć podstawowych modeli tego czołgu:

W Listopadzie 1937 M.ja.Koshkin uzgodnił z Biurem KhPZ (Kharkov Steam-Engine Fabryka), budowę prototypu nowego czołgu A-20. Prototyp A-20 miał posiadać 20mm czołowy pancerz i 45mm armatę. Projektanci stwierdzili że 20mm pancerz będzie zbyt słaby, a armata 45mm zamała dla nowoczesnego średniego czołgu, mimo to projekt został przyjęty. Mimo wszystko, po ożywionych i gorących debatach J.Stalin pozwolił kontynuować rozwój projektu A-20 z grubszym pancerzem i potężniejszą armatą. Niebawem był gotowy projekt A-30 później A-32, i zbudowano prototypy czołgu A-20 i A-32. A-20 posiadał pancerz 20 mm i armatę 45 mm, natomiast A-32 posiadał płytę czołową 45mm i armatę o cal. 76,2 mm (ta sama która była montowana w T-28). Później model A-32 przemianowano na T-34. W wrześniu 1940 roku pierwsza partia T-34 została wyprodukowana przez KhPZ, w tym samym miesiącu zmarł główny konstruktor czołgu M.J.Koshkin, do końca 1940 wyprodukowano 115 jednostek T-34 wz.1940. Jednym z słabych punktów czołgu T-34 wz.1940 była armata L-11, w związku z czym wykorzystano nową 76,2 mm armatę zaprojektowaną w 1939 przez P.Muraviev z Grabinsa, a produkowaną w fabryce nr.92 w mieście Gorki. Po testach oby dwie fabryki były gotowe do produkcji z nową armatą (KhPZ i Fabryka nr.92). Niestety decyzja co do budowy tego modelu utknęła gdzieś w biurkach biurokratów. Z początkiem wojny nadal produkowano czołgi z armatą L-11 obok czołgów z nową armatą F-34 mod. 1941. Latem 1941 roku produkcję czołgów ze starą armatą anulowano. Na wiosnę 1941 V.Buslov i V.Nitzenko mieli zaprojektowany nowoczesny odlew wieżyczki dla czołgu T-34 wz.1941. Produkcja tych wieżyczek ruszyła w czerwcu 1941, obok starych spawanych wieżyczek produkowanych równolegle. Łącznie obydwa zakłady KhPZ i STZ były wstanie wyprodukować do tego momentu 1225 czołgów T-34 wz 40 i wz.41.

W Październiku 1941 wszystkie fabryki czołgów cierpiały na niedostatek gumy, z tego powodu przeprojektowano koła czołgowe. Ponadto uproszczono budowę armaty, silnika, oraz budowę wewnętrzną dzieki czemu zredukowano koszty produkcji. Niebawem wprowadzono dodatkowe ulepszenia, tak powstał T-34 model 1941/42, i zakład STZ rozpoczął produkcję tego modelu (wizualne różnice w tylniej części wozu). Pierwsze zmodernizowane czołgi brały udział w walkach na froncie Volkhov, oraz pod Leningradem. Dalsze modyfikacje doprowadziły do powstania modelu T-34 wz. 1942, czołg ten różnił się grubością przedniego pancerza, modernizacją stanowiska kierowcy, wprowadzono nowy karabin maszynowy, ponadto kilka drobnych zmian. Wz. 1942 był produkowany z wieżyczkami spawanymi i odlewanymi, z tym że przeważały wieżyczki odlewane, także w tym modelu mogą wystąpić drobne różnice w detalach. W roku 1942 wyprodukowano łącznie 12553 czołgi. Latem 1942 przedłożona kilka zmian mających na celu obniżenie kosztów produkcji. Tak powstał czołg T-34 mod. 1943, różnił się on od swoich poprzedników nową sześciokątną wieżyczką, zwiększającą trwałość czołgu podczas bitwy. Pierwsza partia tych czołgów brała udział podczas Stalingrackiej bitwy. Czołg ten produkowano do wiosny 1944, w okresie tym przeszedł jeszcze kilka mało istotnych modyfikacji wieży. Ponadto niektóre modele miały podwyższonykołnierz włazu w wierzy na stanowisku dowódcy, a także wyposażone były w dodatkowe zewnętrzne zbiorniki paliwa (w pierwszej fazie prostokątne, później zaokrąglone). W roku 1943 wyprodukowano 15812 czołgów tego modelu, podczas wszystkich lat wyprodukowano 34780 szt. tych maszyn. Ponadto produkowano kilka pojazdów pomocniczych w oparciu o podwozie tego czołgu: czołg inżynieryjski z żurawiem SKP-5, miotacz ognia OT-34, trał przeciwminowy PT-34.

Zakłady zbrojeniowe biorące udział w budowie T34:

T-34/85 średni czołg. Czołg ten to największy zwycięzca bitew Wielkiej Wojny Ojczyźnianej. Dobrą opinię zyskał podczas bitwy pod Kurskiem. Niemcy będący pewni swojej przewagi nad czołgami Armii Czerwonej, dopuszczali je podczas bitwy na odległość 400-500 m. Lecz okazało się że, taktyka ta jest błędna wobec nowych modeli czołgów. Czołg z działem 76.2mm był przy tej odległości bardzo efektywną bronią wobec najnowszych "Tygrysów" i "Panter". Ten sam błąd popełniono podczas bitwy w pobliżu Prokhorowki. W styczniu 1943 r żołnierze sowieccy zdobyli ciężki czołg "Tygrys" (nieopodal Leningradu), a wiosną 1943 wywiad sowiecki zdobył informacje na temat "Panthery". Najnowsze czołgi Niemieckie miały nie tylko gruby pancerz ale także były wyposażone w znakomite potężne działo, pozwalające na prowadzenie efektywnej walki z bezpiecznej odległości. W związku z czym powiększono czołowy pancerz w czołgu T-34/76 mod.1943 do grubości 70 mm; a wieżyczki do 100mm; masa czołgu wzrosła do 32 ton. Prototyp ten określono jako T-43, jakkolwiek niemiecka armata 88mm wciąż była zdolna przeniknąć jego pancerz, a stara armata F-34 cal 76.2mm była bezużyteczna przeciw pancerzom "Tygrysów".

Z tych to przyczyn małą partię T-43 anulowano i wycofano z produkcji. W kwietniu 1943 GKO zaoferowało artyleryjskiemu biuru konstrukcyjnemu, rozpatrzenie możliwości przezbrojenia standartowego T-34/76 za pomocą nowej potężnej armaty. Po przeanalizowaniu w GKO, skutków bitwy pod Kurskiem zadecydowano się na wyposażenie omawianych tu czołgów w 85 mm armatę. Dla opracowania nowej armaty wyznaczono trzy biura konstrukcyjne. W Moskwie (Petrowskie biuro) pracowano nad armatą D-5 85 mm, montowaną już w KV-85, IS-1 i SU-85. Pozostałe dwa biura Grabina (Moskwa) i Sawina (Gorki) opracowywały zupełnie nowe działa. Pod koniec 1943 trzy nowe armaty były gotowe do montażu na T-34/76, niestety pierwsze testy wykazały że wieżyczki są zbyt małe, ponadto wszystkie trzy armaty miały poważne defekty. Mimo to zdecydowano się na armatę biura Grabina (ZIS-53), przeprojektowania wieżyczki dokonało Biuro Badawcze przy zakładzie nr. 112 ("Krasnoye Sormovo"), pod przewodnictwem V.Kerychewa. Niestety wieżyczka ta była przeznaczona dla armaty D-5 a nie ZIS-53, w związku z czym zobowiązano Biuro Grabina do ponownego przeprojektowania armaty na potrzeby nowej wieżyczki. W grudniu 1943 nowy średni czołg został zaakceptowany przez Czerwoną Armię i nazwany T-34/85. Próby ogniowe z zmodyfikowanym działem ZIS-53 ujawniły dalsze ukryte defekty, i dlatego pierwsza partia była uzbrojona w 85 mm armatę D-5T. Masową produkcję rozpoczęto w styczniu 1944 w zakładzie nr. 112 ("Krasnoye Sormovo"). W tym że miesiącu zmodernizowano armatę ZIS-53 i przemianowano na ZIS-S-53. Armata ta przeszła wszystkie testy, i jej masowa produkcja ruszyła. Produkcje działa D-5 anulowano, a wprowadzono tańsze i łatwiejsze w produkcji działo ZIS-S-53. Mimo zwiększenia masy czołgu, czołg ten zachował szybkość i zwrotność, a jego potężna armata była mogła pomyślnie przeciwstawiać się niemieckim "Panterom", których działo posiadało cal. 75mm.

Jeszcze jedna wielka korzyść płynąca z wdrożenia tego modelu to, to że fabryki produkujący ten model nie wymagały żadnych adaptacji. Podczas jego produkcji dokonano kilku zmian, między innymi kopułę dowódcy umieszczoną pośrodku przesunięto na lewo, czołg wyposażono w nowy peryskop MK-4 (zamiast PTK-5), radiostacje przeniesiono do wieżyczki. Wiosną 1944 dwie inne fabryki rozpoczęły produkcję T-34/85. Zakłady nr. 174 (w Omsku) i nr. 183 ( Nijnii Tagil), zakłady te stały się największymi producentami czołgów T-34/85, fabryka nr. 112 ("Krasnoye Sormovo") stała się drugorzędną i była wstanie wyprodukować tylko około 10000 czołgów. Modele z różnych fabryk różniły się nieznacznie. W pierwszym okresie czołg ten brał udział w bitwach wiosną 1944, wchodząc w skład I Gwardyjskiej Armii Pancernej. Podczas Białoruskiej i Ukraińskiej ofensywy wykazał swą przewagę nad niemieckimi "Panterami". Od 1944 do maja 1945 zbydowano ponad 21000 czołgów T34/85.

Dane techniczne: