Czołg lekki

SdKfz 101 PzKpfw I

Historia Wersji

PzKpfw I Ausf. A i KlPzBfWgKończący I wojnę światową traktat wersalski zabraniał pokonanym Niemcom produkcji czołgów oraz tworzenia wojsk pancernych. Z tego powodu Niemcy, którzy nie mieli zamiaru respektować tego zakazu, wszelkie prace badawcze i projektować musieli prowadzić w najściślejszej tajemnicy. W 1922 roku w Rapallo ministrowie spraw zagranicznych Niemiec i Związku Sowieckiego podpisali traktat o wzajemnej "współpracy i przyjaźni". Jednym z owoców tego układu było utworzenie w 1926 roku doświadczalnego ośrodka broni pancernej pod Kazaniem w zachodniej Rosji. Z racji swojego położenia nad brzegiem rzeki Kama ośrodek zwany był jako Panzertruppenschule Kama. W 1931 roku stanowisko inspektora wojsk samochodowych objął generał-major Oswald Lutz, który na szefa swego sztabu wyznaczył ppłk. Heinza Guderiana. Nowe kierownictwo inspektoratu widziało potrzebę stworzenia lekkiego czołgu, który po zerwaniu przez Niemcy ograniczeń traktatu wersalskiego, mógłby być przeznaczony do szkolenia przyszłych kadr wojsk pancernych. Dotychczas bowiem na ćwiczeniach posługiwano się drewniano-tekturowymi makietami czołgów zamontowanymi na samochodach osobowych. W 1932 roku specyfikacje lekkiego czołgu o masie 5 ton przekazano do zakładów Rheinmetall-Borsig, MAN, Daimler-Benz, Henschel oraz Krupp. Po próbach prototypów Heereswaffenamt (Urząd Uzbrojenia Wojsk Lądowych) zakceptował konstrukcję zakładów Kruppa. Ponieważ Niemcy nadal obowiązywał traktat wersalski projekt w celach dezinformacyjnycGrupa PzKpfw I Ausf. Ah ukryto pod kryptonimem Landwirschaftlicher Schlepper - LaS czyli ciągnik rolniczy. Inżynierowie zakładów Kruppa projektując podwozie nowego pojazdu wzorowali się na rozwiązaniach zastosowanych w brytyjskiej tankietce Carden Loyd MkIV (w 1929 roku dwa podwozia tego typu zakupili Rosjanie, a trzy lata później odkupili je od nich Niemcy). W wyniku prób pięciu pierwszych podwozi przeprowadzonych latem 1933 roku na poligonie w Kummersdorfie opracowano podwozie oznaczone jako 1LaS Krupp. Kadłub i wieżę czołgu uzbrojoną w dwa karabiny maszynowe Dreyse MG13 kalibru 7,92mm zaprojektowała wytwórnia Daimler-Benz. Załogę stanowiło dwóch ludzi: kierowca-mechanik i dowódca-celowniczy. Produkcję seryjną rozpoczęto w zakładach Henschla. Pod koniec kwietnia 1934 roku 15 pierwszych gotowych czołgów zaprezentowano Adolfowi Hitlerowi, zaś we wrześniu tego roku przekazano je do Oddziału Szkolenia Motorowego w Zossen, który stał się zaczątkiem 1 Pułku Pancernego. Po sformowaniu w 1935 roku w Ohrdruf 2 Pułku Pancernego także i on został wyposażony w czołgi tego typu. Wiosną 1935 roku Hitler wypowiedział postanowienia traktatu wersalskiego, a 21 maja w miejsce Reichswehry powstaje Wehrmacht. Od tego czasu informowano już oficjalnie o istnieniu jednostek pancernych. Latem tego roku na poligonie w Münsterlager przeprowadzono czterotygodniowe manewry w których uczestniczyły czołgi obu pułków. Równocześnie zmieniono oznaczenie czołgu z 1A LaS Krupp na PzKpfw I (MG) Ausf. A SdKfz101. Czołgi PzKpfw I Ausf. A miały bardzo wiele wad konstrukcyjnych. Przede wszyskim miały zbyt słaby silnik Krupp M305 o mocy zaledwie 57KM. Próba zastąpienia go silnikiem dieslowskim Krupp M601 nie powiodła się. Ostatecznie zastosowano 100-konny silnik Maybach NL38 TR - tak wyposażony czołg oznaczono PzKpfw I (MG)Ausf. B. Zamontowanie nowego silnika o znacznie większych wymiarach pociągnęło za sobą zmiany kadłuba oraz podwozia czołgu. Przedłużono m.in o 400mm przedział silnikowy, zmodyfikowano również wyprowadzenie i zamocowanie tłumika (w poprzedniej wersji były dwa tłumiki mocowane na błotnikach), a także dodano dodatkową parę kół nośnych i podtrzymujących (dotąd odpowiednio 4 i 3) oraz zmieniono zamocowanie koła napinającego i wspornika kół nośnych. Zastosowanie nowej jednostki napędowej znacznie poprawiło zdolności trakcyjne pojazdu i wyeliminowało dodatkowo jeszcze jedną bardzo poważną wadę silnika Krupp M305 - bardzo głośną jego pracę. Hałas powodował bardzo szybkie zmęczenie załogi co odbijało się na jej zdolnościach bojowych. Czołgi PzKpfw I Ausf. B produkowano początkowo w zakładach Henschel i Krupp-Gruson (1935-37) później zakładom MAN (1936-37) oraz zakładom Wegmann (do 1938 roku). Maksimum produkcji przypadło na rok 1935, kiedy to zbudowano przeszła 800 egzemplarzy czołgu PzKpfw I. Łącznie zbudowano 1493 czołgi obu typów.

PzKpfw I Ausf.BChrzest bojowy czołgi PzKpfw I przeszły w hiszpańskiej wojnie domowej. W momencie inwazji na Polskę w 1939 roku aż 1445 tych pojazdów było w służbie co stanowiło 46,4% wszystkich sił Panzerwaffe w tym czasie. Jednak już wtedy, wiedziano, że czołg ten nie nadaje się do użycia w pierwszej linii walki ze względu na małą siłę ognia i słabe opancerzenie (7-13 mm), dlatego w czasie ataku na Francję w 1940 roku użyto jedynie 523 wozy, choć w Niemczech i w Polsce było ich jeszcze znacznie więcej. Pod koniec 1941 r. PzKpfw I Ausf. A i B został wycofany ze służby liniowej, choć jego wersja jako wozu dowodzenia Kleiner Panzer Befehlswagen (KlPzBfwg) SdKfz265 była użytkowana dłużej.
wrzesień 1939, Polska
 

  W latach 1934-35 czołgi PzKpfw I nie miały radiostacji. Po rozpoczęciu ich montowania (z przodu przedziału bojowego) okazało się, że kierowca-mechanik, który miał ją obsługiwać, nie jest w stanie równocześnie prowadzić czołgu i zajmować się radiostacją. Dlatego, aby zapewnić dobrą koordynację działań formacji pancernych postanowiono zbudować specjalny pojazd dowodzenia, wyposażony w radiostację obsługiwaną przez radiotelegrafistę. Projekt wozu powstał w zakładach Kruppa pod koniec 1935 roku. Od 1936 roku otrzymały one oznaczenie Kleiner Panzer Befehlswagen (KlPzBfwg) SdKfz265 czyli mały wóz dowodzenia. W latach 1935-38 w zakładach Daimler-Benz wyprodukowano na podwoziach PzKpfw I Ausf. B 200 wozów dowodzenia. Pojazdy te były budowane w dwóch odmianach 2KlB i 3KlB różniących się tylko drobnymi elementami wyposażenia.Po doświadczeniach walk w Polsce Niemcy doszli do wniosku, że czołg    

PzKpfw I jest już przestarzały i nie odpowiada pojazdom pancernym przeciwnika. Postanowiona zatem część podwozi przebudować na samobieżne działa przeciwpancerne. Ten zupełnie nowy środek walki miał być używany do umocnienia się na zdobytym terenie, co odciążło by czołgi, które mogłyby kontynuować natarcie. W efekcie powstały pierwsze niszczyciele czołgów oznaczane 4,7cm PaK(t) Sfl auf PzKpfw I Ausf.B potocznie zwane . Ogółem zbudowano 202 pojazdy tego typu. Kolejnymi działami zbudowanym na podwoziu czołgu PzKpfw I były oznaczane Sfl auf PzKpfw I Ausf.B (SdKfz101) znane również jako Bison. Transformacja polegała na zamontowaniu na podwoziu czołgu PzKpfw I ciężkiej haubicy piechoty 15cm sIG 33 L/12 kalibru 150mm. Ponieważ w takiej wersji podwozie było przeciążone, zakłady Alkett wyprodukowały tylko 38 dział samobieżnych tego typu. Innymi pojazdami budowanymi z wykorzystaniem podwozi czołgów PzKpfw I Ausf. A i B były:

  • transportery amunicyjne
  • samobieżne armaty przeciwlotnicze
  • wozy pogotowia techniczneg
  • specjalne wozy szturmowe,
  • samobieżne mosty saperskie
  • samobieżny miotacz płomieni
  • pozbawione wieży czołgi szkolne

15 września 1939 roku zakłady Krauss-Matei otrzymały zamówienie na nowy typ szybkiego czołgu rozpoznawczego, który mógłby być przewożony na pokładzie szybowca transportowego.
PzKpfw Ausf.C
 

Lekki czołg rozpoznawczy PzKpfw I Ausf. C

Czołg nie był dalszym rozwinięciem PzKpfw I Ausf.B lecz zupełnie nową konstrukcją wykorzystującą tylko bardzo niewielką część podzespołów pojazdów poprzednich wersji. Podwozie składało się z pięciu zachodzących na siebie kół jezdnych (tzw. system Schachtellaufwerk). Jednostką napędową był silnik Maybach HL45 P o mocy 150KM, dzięki któremy pojazd mógł osiągnąć na drodze prędkość 79km/h. Kadłub i wieżę czołgu oznaczonego jako PzKpfw I Ausf.C - neuer Art (VK601) zaprojektowano i produkowano w zakładach Daimler-Benz. Uzbrojenie pojazdu stanowiły działko automatyczne EW141 oraz karabin maszynowy MG34 kalibru 7,92mm. Grubość opancerzenie wahała się od 10 do 30mm. Po zakończeniu oficjalnych testów podpisano

umowę na próbną serię 40 (46?) pojazdów. Kilkanaście tych wozów zastosowano bojowo w 1 i 2 Dywizji Pancernej, resztę zaś używano do szkolenia. Wersją rozwojową tego modelu był wyprodukowany w kilku egzemplarzach czołg PzKpfw I Ausf.D neuer Art (VK602).

Straty poniesione przez czołgi PzKpfw I Ausf.A i B w kampanii w Polsce wykazały potrzebę budowy silnie opancerzonego czołgu wsparcia piechoty. 12 grudnia 1939 roku Urząd Uzbrojenia Wojsk Lądowych (Heereswaffenamt) złożył zamówienie na budowę serii 30 czołgów PzKpfw I Ausf.F. Podobnie jak w czołgu wersji Ausf.C podwozie projektowały zakłady Krauss-Matei, a kad-
PzKpfw I Ausf.F

Czołg wsparcia piechoty PzKpfw I Ausf. F - widok z tyłu

łub i wieżę zakłady Daimler-Benz. Konstrukcja podwozia była bardzo zbliżona do tej zastosowanej w czołgu Ausf.C, pojazd zasilany był również silnikiem Maybach HL45 P. Czołg był silnie opancerzony - przód kadłuba i wieży chronił pancerz o grubości 80mm, boki i tył 50mm, zaś od tyłu i góry pojazdu pancerz miał grubość 25mm. Pojazd uzbrojony był w dwa karabiny maszynowe MG34 kalibru 7,92mm. Na początku 1943 roku czołgi tego typu bojowo używano w Jugosławii i na froncie wschodnim.

Chociaż już w pierwszych latach II wojny światowej czołgi PzKpfw I były bardzo przestarzałe i stopniowo wycofywano je z użytku bojowego, to spełniły w Panzerwaffe bardzo ważną rolę jako pojazdy treningowe. Dla większości załóg pancernych były pier-

wszymi pojazdami poznanymi w trakcie szkolenia. Ważne również było, że dzięki pracom prowadzonym nad rozwojem i produkcją czołgów PzKpwf I niemieccy konstruktorzy nabrali doświadczenia, które w pełni wykorzystali przy projektach czołgów następnych generacji.

Uzbrojenie czołgów

PzKpfw I Ausf. A i B stanowiły dwa karabiny maszynowe Dreyse MG13 kalibru 7,92mm o szybkostrzelności praktycznej 680 strz./min., umieszczone w ręcznie obracanej wieży. Karabiny w pionie mogły być przemieszczane w zakresie od -12° do +18°. W naprowadzaniu luf na cel pomagał celownik typu TzF 2 o dwukrotnym powiększeniu. Zapas amunicji wynosił 1525 (61 magazynków bębnowych po 25 pocisków każdy) w pojazdach typu Ausf. A lub 2250 (90 magazynków) pocisków w czołgach PzKpfw I Ausf. B.

Uzbrojenie czołgów PzKpfw I Ausf. C stanowiło działko automatyczne EW141 oraz karabin maszynowy MG34 kalibru 7,92mm produkcji firmy Rheinmetall-Borsig. Dowódca pojazdu posiadał wieżyczkę wyposażoną w celownik typu TzF 10. Czołgi PzKpfw I Ausf. F uzbrojone były w dwa karabiny maszynowe MG34 naprowadzone na cel przy pomocy celownika TzF 8.

Chociaż czołgi PzKpwf I były w zasadzie budowane jako czołgi szkolne, a używane bojowo jako czołgi lekkie lub czołgi rozpoznawcze to w bardzo sprzyjających warunkach mogły również zwalczać bardzo lekko opancerzone cele. Efektywność przeciwpancerna karabinów maszynowych, w które były uzbrojone zależała przede wszystkim od trzech czynników:

Stosowano następujące rodzaje pocisków do karabinów maszynowych kalibru 7,92mm: