Aż do wybuchu wojny z Rosją podstawowym wozem bojowym niemieckich sił pancernych był czołg lekki oznaczany jako PzKpfw II. Pojazdy te brały między innymi udział w wojnie domowej w Hiszpanii (w ramach Legionu Condor), uczestniczyły w Anschlussie Austrii, zajęciu Sudetów i Czech, walczyły podczas kampanii w Polsce, Francji, Norwegii, na Bałkanach i w Afryce Północnej. Używano ich również w początkowym okresie walk na froncie wschodnim. Niektóre wersje tego czołgu, jak rozpoznawcze PzKpfw II Ausf.L "Luchs", a także pojazdy zbudowane na jego podwoziu np. niszczyciele czołgówtypu Marder II czy działa samobieżne uzbrojone w haubicę kalibru 105mm Wespebyły używane bojowo do końca wojny.

W momencie rozpoczęcia prac nad konstrukcją pojazdu nazywanego początkowo w celach dezinformacyjnych ciągnikiem rolniczym - LaS100 (Landwirschaftlicher Schlepper) - nic nie zapowiadała jego tak długiej i bogatej historii. Gdy prace nad czołgami średnimi PzKpfw III i IV posuwały się wolniej niż zakładano Urząd Uzbrojenia Armii Lądowej - Heereswaffenamt postanowił wprowadzić na uzbrojenie Wehrmachtu jeszcze jeden czołg lekki, który obok produkowanego od początku 1934 roku czołgu lekkiego PzKpfw I miał służyć do treningu i szkolenia przyszłych kadr Panzerwaffe.

W połowie 1934 roku Wydział Uzbrojenia WaPrüf 6 przedstawił założenia konstrukcyjne czołgu o masie 10 ton, uzbrojonego w działko kalibru 20 mm. Prototypy nowego czołgu zostały zamówione w trzech zakładach: Fredrich Krupp AG z Essen, Henschel und Sohn AG z Kassel i Maschinenfabrik Augsburg-Nürnberg (MAN) z Norymbergi. Wiosną 1935 roku zakłady zaprezentowały swoje konstrukcje: Krupp - czołg LKA2 będący nieznacznie przerobionym prototypem czołgu PzKpfw I z wieżą przystosowaną do działka kalibru 20 mm, zaś Henschel i MAN przedstawiły jedynie podwozia. Mimo, że firma MAN przedstawiając tylko podwozie w zasadzie nie wywiązała się z warunków przetargu, do seryjnej produkcji wybrano właśnie jej konstrukcję. Podwozie to powstało w oparciu o konstrukcję Carden-Lloyd i składało się z trzech wózków po dwa koła każdy, amortyzowanych przez resory ćwierćeliptyczne prowadzone w ramie nośnej łączącej wszystkie trzy wózki i trzy koła podtrzymujące gąsienicę od góry. Kadłub został opracowany przez zakłady Daimler-Benz AG. Czołgi LaS 100 miały być produkowane przez zakłady MAN, Daimler-Benz, FAMO z Wrocławia i MIAG z Brunszwiku.

Pod koniec 1935 roku zakłady MAN opuściło 10 pierwszych czołgów pod nowym oznaczeniem 2cm MG Panzerwagen. Pojazdy o opancerzeniu o grubości od 5 do 14,5 mm były wyposażone w silniki Maybach HL 57TR, skrzynię biegów ZF Aphon SSG45 oraz uzbrojone w działko KwK 30 kalibru 20 mm i sprzężony z nim karabin maszynowy Rheinmetall-Borsig MG34 kalibru 7,92 mm. Posiadały one zasięg 210 km na drodze i 160 km w terenie oraz prędkość maksymalną 40 km/h. Gdy w roku 1936 wprowadzono nowy system oznaczeń wojskowych tzw. Kraftfahrzeuge Numemern System der Wehrmacht czołgi LaS 100 otrzymały oznaczenie Panzerkampfwagen II

Ausf. a1 SdKfz121. Załogę pojazdu stanowili: dowódca, który był również celowniczym broni, ładowniczy-radiotelegrafista i mechanik-kierowca. Następne piętnaście seryjnych czołgów oznaczanych PzKpfw II Ausf. a2 miało zmodyfikowany system chłodzenia prądnicy oraz poprawioną wentylację przedziału załogi. W kolejnej wersji PzKpfw II Ausf. a3 liczącej 25 pojazdów wprowadzono dalsze ulepszenia. Zastosowano m.in. ruchomą przegrodę pomiędzy przedziałem załogi a silnikiem, powiększono właz umożliwiający dostęp do pompy paliwowej i filtra oleju pod kadłubem. W następnych 50 pojazdach tej serii przesunięto chłodnicę do tyłu o 158 mm. W czołgach PzKpfw II Ausf. a2 i a3 koła podtrzymujące nie posiadały bandaża gumowego.

Następną wersją rozwojową był 2 LaS 100 - PzKpfw II Ausf. b, którego wyprodukowano 25 sztuk w latach 1936-37. Wprowadzono w nim szereg zmian. Najważniejszą z nich było zastosowanie nowego silnika - Maybach HL 62TR - co pociągnęło za sobą wydłużenie kadłuba o 380 mm. Zmieniono także układ jezdny czołgu. Koła jezdne i podtrzymujące były szersze. Kołom napędowym nadano inny kształt. Zmniejszono średnicę kół podtrzymujących, a także system resorowania. Nieznacznie zmniejszył się zasięg: 190 km na drodze i 125 km w terenie.

Mimo licznych zmian i modernizacji czołgów wesji PzKpfw II Ausf.a i b, nadal nie w pełni spełniały one założenia. Zbyt awaryjne podwozia i mało skuteczny system resorowania zmusił do zaprojektowania i skonstruowania cał-kowicie odmiennego, nowego typu podwozia, które zastosowano w kolejnej wersji rozwojowej - 3 LaS 100 - PzKpfw 2 Ausf. c. W nowym zawieszeniu zastosowano 5 kół jezdnych o znacznie zwiększonych średnicach, zawieszonych niezależnie na resorach półeliptycznych, mocowanych do kadłuba. Zwiększono srednicę kół napędowych i napinających, a także zastosowano 4 koła podtrzymujące. Taka konstrukcja zawieszenia znacznie poprawiła właściwości jezdne oraz zdolności pokonywania przeszkód terenowych.W 1937 roku Heereswaffenamt zdecydował o zakończeniu prac konstrukcyjnych i wdrożeniu do masowej produkcji wariantów wielkoseryjnych PzKpfw II Ausf. A (4 LaS 100), B (5 LaS 100) i C (6 LaS 100). We wszystkich wersjach zastosowano silnik gaźnikowy Maybach HL 62TRM i zsynchronizowaną skrzynię biegów ZF Aphon SSG46. PzKpfw II Ausf. A i B różniły się tylko technologią produkcji natomiast w PzKpfw II Ausf. C poprawiono układ chłodzenia silnika, zwiększono grubość szyb pancernych w szczelinach obserwacyjnych z 12 do 50 mm, pogrubiono pancerz płyty czołowej kadłuba o 20mm, a jarzmo broni wzmocniono płytami pancernymi o grubości 14,5 mm i 20 mm. Przód kadłuba tworzyły dwie spawane płyty o grubości 14,5 i 20 mm połączone pod kątem 70°, w niektórych pojazdach zmodyfikowano właz główny (dwudzielny właz na wierzchu wieży zastąpiono wieżyczką obserwacyjną dowódcy, pozwalającą na obserwację terenu wokół czołgu w zakresie 360°). Po kampanii wrześniowej zaczęto mocować do kadłuba wokół podstawy wieży kątownik, który chronił mechanizm obrotowy wieży przed zaklinowaniem na skutek ostzału nieprzyjaciela. W 1938 r. zakończono produkcję w zakładach Henschel und Sohn AG z Kassel a rozpoczęto w Altmarkische Ketten-Fabrik GmbH (Alkett) - Berlin-Spandau. Produkcja Panzer II Ausf. A, B i C trwała do listopada 1939 roku. Ze względu na niedobór czołgów lekkich PzKpfw 35(t) i 38(t) oraz średnich PzKpfw III i IV w listopadzie 1939 r. (już po zakończeniu produkcji PzKpfw II Ausf. C - łącznie wyprodukowano 1113 pojazdów wersji od Ausf c. do Ausf.C.) zdecydowano o budowie kolejnej wersji PzKpfw II Ausf. F (7 LaS 100), która posiadała wszelkie modyfikacje poprzednich serii i nowe, wynikające głównie z doświadczeń bojowych. Między innymi zastosowano płytę czołową biegnącą przez całą szerokość kadłuba, zwiększono grubość pancerza, dokonano modyfikacji otworów obserwacyjnych umieszczonych w jarzmie broni, poprawiono mechanizm obrotowy wieży, w niektórych czołgach

zastosowano zmodyfikowane działko KwK 38 L/55 kalibru 20 mm. Produkcję PzKpfw II Ausf. F prowadziły zakłady: FAMO we Wrocławiu, Vereinigten Maschinenwerken w Warszawie (obecnie Zakłady Mechaniczne URSUS), MAN i Daimler-Benz. Ostatecznie w latach 1940-43 wyprodukowano 524 pojazdy wersji Ausf. F.

Pomimo posiadania tak wielu wersji czołgu PzKpfw II, wojska pancerne cierpiały na brak dobrego, szybkiego czołgu rozpoznawczego. Dlatego też w 1938 r. zakłady Daimler-Benz opracowały projekt czołgu szybkiego (Schnellkapmfwagen) przeznaczonego dla batalionów pancernych dywizji lekkich. Pojazd poza wieżą i silnikiem, które były takie jak w PzKpfw II Ausf. C, został w zasadzie zaprojektowany na nowo. Kadłub swoim kształtem przypominał zastosowano nowy typ podwozia z czterema dużymi samonośnymi kołami jezdnymi typu Christie, nowymi kołami napinającymi i napędowymi. Czołgi zatwierdzono pod nazwą PzKpfw II Ausf. D i E(pojazdy wersji Ausf.E miały inny typ kół napinających, smarowane sworznie i wzmocnione zawieszenie). Pojazdy Ausf. D i E posiadały załogę trzyosobową, opancerzenie 14,5 ÷ 30 mm oraz uzbrojenie takie samo jak czołgi Ausf. A, B i C. Łącznie zakłady Daimler-Benz i MAN wyprodukowały 143 czołgi obu wersji oraz 150 podwozi. Czołgi PzKpfw II Ausf.D (8 LaS 100) oraz Ausf.E (9 LaS 100) używane były bojowo jedynie w 2. i 3.DLekkiej we wrześniu 1939 roku. Po kampanii wrześniowej część czołgów tych wersji przebudowano na pojazdy uzbrojone w miotacze płomieni, oznaczone PzKpfw II Flamm Ausf.A i B Flammingo. Podwozia pozostałych czołgów wykorzy-stano do budowy niszczycieli czołgów Marder II.W 1938 roku zakłady MAN (podwozie) i Daimler-Benz (kadłub) rozpoczęły pracę nad czołgiem VK 901, który był zmodyfikowanym czołgiem PzKpfw II, noszącym później nazwę PzKpfw II Ausf G. W tej wersji zastosowano nowy typ podwozia skonstruowany przez inż. W. Kniepkampfa, składający się z 5 dużych zawieszonych niezależnie na drążkach skrętnych kół nośnych umieszczonych w dwóch rzędach na osiach o różnej długości tak, by koła nośne nachodziły na siebie. Ten układ podwozia później wykorzystano w wielu innych czołgach np. PzKpfw I Ausf.C i F oraz PzKpfw II Ausf.L. PzKpfw II Ausf G napędzany był silnikiem gaźnikowym chłodzonym cieczą Maybach HL45P. Uzbrojenie składało się z działka KwK 38 kalibru 20 mm i karabinu maszynowego Rheinmetall-Borsig MG34 w wieży. Czołg posiadał opancerzenie grubości 30 (pancerz czołowy) i 14,5 mm (pancerz boczny), ważył 9,2 t i mógł rozwinąć prędkość 50 km/h po drodze. Planowano zbudować 75 czołgów, ale od kwietnia 1941 do lutego 1942 roku wyprodu-kowano tylko 27 wież (wykorzystanych później jako stałe elementy fortyfikacji) oraz 12 kompletnych czołgów PzKpfw II Ausf G w trzech odmianach G1, G3 i G4.

W 1940 roku w zakładach MAN rozpoczęto budowę ulepszonej wersji czołgu PzKpfw II Ausf. G - oznaczonej VK 903 - PzKpfw II Ausf.H ? napędzanej silnikiem gaźnikowym chłodzonym cieczą Maybach HL 66p. Czołg miał rozwijać prędkość maksymalną 60 km/h i być wykorzystywany do rozpoznania oraz jako ruchomy opancerzony punkty obserwacyjny artylerii (z odkrytą wieżą - VK 1301 - PzKpfw II Ausf.M ?). W 1941 roku zakłady MAN wyprodukowały jedno podwozie, lecz w związku ze standaryzacją sprzętu zaniechano ich produkcji.Straty poniesione przez czołgi lekkie w kampanii w Polsce wykazały potrzebę budowy silnie opancerzonego czołgu. W grudniu 1939 roku złożono w zakładach MAN zamówienie na budowę czołgu PzKpfw II n.A (neue Art - nowy model) VK 1601 oznaczonego później PzKpfw II Ausf. J, który obok również nowo projektowanego czołgu PzKpfw I Ausf.F miał być nowym pojazdem wsparcia piechoty. Nowa wersja Panzer II posiadała opancerzenie od 50 do 80 mm, osiągała prędkość maksymalną 31 km/h i uzbrojona była tak jak czołgi PzKpfw II Ausf. G. W 1942 roku wyprodukowano 22 pojazdy (zakłady MAN i Daimler-Benz), lecz anulowano zamówienie na dalsze 100 pojazdów i zaprzestano produkcji. Na początku 1943

roku siedem czołgów PzKpfw II Ausf.J skierowano do 12.DPanc. w celu wykonania prób na froncie. Na początku 1944 roku wszystkie czołgi przebudowano na pojazdy służące do ściągania uszkodzonych pojazdów z pola walki np. samochodów pancernych.

Na początku września 1939 r. Heereswaffenamt przedstawił założenia techniczne gąsienicowego pojazdu rozpoznawczego, którego budowę zlecono zakładom MAN (kadłuba i podwozia) i Daimler-Benz (wieża). Nowy czołg VK 1303 był dalszą modyfikacją czołgów VK 901, 903 i 1301. Pod koniec 1941 roku Urząd Uzbrojenia stwierdził, że czołgi VK 901, VK 903 i VK 1301nie spełniają szeregu wymogów, są m.in. zbyt wolne i wyposażone w radiostacje o zbyt małym zasięgu. W kwietniu 1942 roku zakłady MAN wykonały prototyp, który okazał się jednak zbyt ciężki - ważył aż 12,9 t. Zmusiło to projektantów do wykonania szeregu modyfikacji, dzięki którym ciężar czołgu zmalał do 11,8 tony. Po próbach porównawczych z wyprodukowanymi w zakładach Skody czołgami T-15 oraz PzKpfw 38(t) neue Art z firmy Böhmisch Mährische Maschinenfabrik, prototyp VK 1303 jako najlepszy skierowano do produkcji seryjnej. Nowy pojazd oznaczono SdKfz123 - PzKpfw II Ausf. L "Luchs" (ryś). W skład załogi czołgu wchodziły cztery osoby (dowódca, ładowniczy, kierowca i radiotelegrafista). Pancerz grubości 10-30 mm był już niewystarczjący, ale trudna sytuacja wymusiła na dowództwie niemieckiem wprowadzenia tego czołgu do walki. Uzbrojenie Luchsa stanowiło działko KwK 38 L/55 kalibru 20 mm oraz karabin maszynowy MG34 kalibru 7,92 mm, umieszczone w położonej symetrycznie wieży (w czołgach Ausf. a-F - wieża była umieszczona niesymetrycznie po lewej stronie kadłuba). Pojazdy wyposażono w radiostację średniego FuG 12 i krótkiego zasięgu FuSpr "a". Napęd stanowił silnik gaźnikowy chłodzony cieczą Maybach HL 66p który nadawał PzKpfw II Ausf. L prędkość 60 km/h na drodze. Zastosowano skrzynię biegów ZF Aphon SSG48 i podwozie inż. Kniepkampfa o kołach nośnych średnicy 735 mm. Produkcję seryjną czołgów PzKpfw II Ausf.L rozpoczęto w sierpniu 1943 roku, a zakończono w styczniu następnego roku. Łącznie powstało 140 pojazdów tego typu (w tym 4 na podwoziach prototypowych VK 1301). Czołgów PzKpfw II Ausf.L używano bojowo w 3. i 4.DPanc na froncie wschodnim oraz w Panzer Lehr Division, 2. i 116.DPanc. na froncie zachodnim.W 1941 roku postanowiono zbudować kolejny pojazd przeznaczony do bojowego rozpoznania pola walki (tzw. Gefeghtsaufklarung). Nowy czołg o oznaczeniu VK 1602 miał być poprawioną wersją czołgu VK 1601, a produkcję zlecono zakładom MAN i Daimler-Benz. Miał on posiadać opancerzenie o grubości od 50 do 80 mm (wieża) i od 20 do 60 mm (kadłub), silnik Maybach HL 157 pozwalający rozwijać prędkość 50 km/h po drodze, armatę KwK 39/L 60 kalibru 50 mm i karabin maszynowy MG 42 kalibru 7,92 mm. Zastosowanie gąsienic o szerokości 350 mm miało poprawić właściwości jezdne czołgu. Po wyprodukowaniu prototypu we wrześniu 1942 r. okazało się że VK 1602 Leopard jest zbyt ciężki i wolny do stawianych przed min zadań i dlatego cofnięto zamów

ienie. Wieża czołgu VK 1602 Leopard została wykorzystana jako uzbrojenie ciężkiego samochodu pancernego SdKfz 234/2 "Puma".

Czołgi Panzerkampfwagen II stanowiły punkt wyjściowy do konstrukcji wielu wersji specjalnych. Oprócz wymienionych już powyżej samobieżnych miotaczy płomieni SdKfz 122 PzKpfw II(F) Flammingo oraz niszczycieli czołgów SdKfz 132 Marder II zbudowano również wiele innych pojazdów. Były to między innymi: działa samobieżne - SdKfz 124 Wespe i Sturmpanzer II Bison oraz czołgi pływające - Schwimmpanzer II.

 

Inne pojazdy budowane na bazie czołgów PzKpfw II to:

• wozy dowodzenia - Panzerbefehlswagen II ,
• wozy obserwacyjne artylerii - Beobachtungswagen II Ausf C,
• pojazdy mostowe - Brueckenleger auf PzKpfw II Ausf b,
• pojazdy amunicyjne - Munitionsschlepper II,
• pojazdy techniczne - Bergepanzer II Ausf D/E,
• pojazdy saperskie - Pioner-Kampfwagen II / PzKpfw II ohne Aufbau,
• pojazdy kierowania ogniem - Feuerleitpanzer II.

Czołgi PzKpfw II (różnych wersji) były uczestnikami wszystkich kampanii II wojny światowej w których uczestniczył Wehrmacht. Brały także udział w wojnie domowej w Hiszpanii, gdzie przeszły swój chrzest bojowy. Wchodząc w skład Legionu Kondor (88. Batalion Pancerny) kilkanaście czołgów PzKpfw II Ausf. b uczestniczyło w walkach nad Ebro i w Katalonii.

Podczas kampanii wrześniowej czołgi PzKpfw II różnych wersji stanowiły trzon niemieckich wojsk pancernych. Łącznie w siedmiu dywizjach pancernych (1., 2., 3., 4., 5., 10. i "Kempf"), czterech dywizjach lekkich (1., 2., 3., 4.) oraz innych mniejszych, samodzielnych jednostkach użyto 1223 czołgi tego typu. Choć już wówczas czołgi PzKpfw II były przestarzałe (ich pancerz czołowy z łatwością przebijały pociski polskich działek przeciwpancernych Boforsa kalibru 37mm), straty bezpowrotne były nieduże (ok. 80 sztuk PzKpfw II). Spowodowane było to zaskoczeniem jakim była dla Polaków nowa niemiecka taktyka zakładająca zmasowane użycie czołgów.

W walkach na zachodzie Europy brało udział 955 PzKpfw II różnych wersji, a ich straty wyniosły ok. 10%. Jako pierwsze weszły do walki czołgi 40. Batalionu do Zadań Specjalnych (40. Abteilung z.b.V.) w Norwegii w liczbie ok. 25 sztuk. W walkach na terenie Belgii i Francji okazało się że,alianckie czołgi lekkie Renault R35, Hotchkiss H35 czy średnie Somua S35, Renault D2 i B1 bis PzKpfw II może zniszczyć jedynie z zasadzki. W bezpośrednim starciu posiadające lepszy pancerz i działka czołgi alianckie były nieosiągalne dla PzKpfw II. Dlatego po zakończeniu kampanii francuskiej wprowadzono dodatkowe opancerzenie, a część pojazdów przeniesiono z linii do zadań saperskich i technicznych. Latem 1940 r. sformowano 18. Pułk Pancerny 18. Brygady Pancernej (od 1941 roku 18. DPanc) w składzie dwóch batalionów (Panzerabteilung A i B) wyposażonych w Schimmpanzer II (czołgi pływające), który miał być użyty podczas inwazji na Wyspy Brytyjskie.

Czołgi PzKpfw II Ausf.C i PzKpfw I Ausf.B z 2.Pułku Panc. 2.DPanc., przekraczają granicę Belgii, 10 maja 1940 roku.PzKpfw II użyto także podczas kampanii bałkańskiej, a dwa czołgi przetransportowano drogą morską na Kretę dla wsparcia spadochroniarzy i strzelców górskich w walkach o tą wyspę.

Większe ilości PzKpfw II brały udział w walkach w Afryce Płn w składzie Deutsches Afrika Korps. Użyto tam początkowo PzKpfw II Ausf. C, a później PzKpfw II Ausf. F (Tp) który był specjalnie dostosowany do warunków pustynnych. Ze względu na dużą prędkość i niemożność sprostania czołgom brytyjskim w bezpośrednim starciu, wykorzystywano je do działań rozpoznawczych, osłonowych i pościgowych. Walczyły do końca kampanii afrykańskiej.

Mimo, że czołgi PzKpfw II były projektowane w zasadzie jako pojazdy przejściowe i szkolne, to w początkowym okresie wojny stanowiły większość używanych bojowo niemieckich czołgów. Choć już w czasie kampanii wrześniowej ich pancerz był z łatwością przebijany przez polskie działka przeciwpancerne Boforsa kalibru 37mm, to ich ogromna przewaga ilościowa, a przede wszystkim nowatorska taktyka ich zastosowania, przyczyniła się do sukcesów niemieckiego Blitzkriegu w pierwszych latach II wojny światowej.

Opis Uzbrojenia

Uzbrojeniem głównym czołgów PzKpfw II Ausf. a, b, c, A-F było działko automatyczne 20mm KwK 30 L/55 kalibru 20mm umieszczone w sześciokątnej obrotowej, wieży zbudowanej z płyt pancernych przyspawanych do szkieletu z kątowników stalowych. Umieszczona niesymetrycznie (po lewej stronie kadłuba) wieża obracana była przy pomocy dwóch ręcznych manipulatorów. Działko KwK30 było czołgową wersją działka przeciwlotniczego Flak 30. Amunicja umieszczona była w 10-cio pociskowych magazynkach bębnowych. Zapas amunicji wynosił 180 pocisków (podczas wojny zwiększono do 320 sztuk). W wieży obok działka umieszczony był karabin maszynowy Rheinmetall-Borsig MG 34 kalibru 7,92 mm z zapasem amunicji 1425 naboi (od 1940 r. 2100 sztuk) w bębnach po 75 sztuk. W płaszczyźnie pionowej lufa działka mogła przemieszczać się w zakresie od -9,5 do +20°.