Atak na Sycylie i Kapitulacja Włoch

Po zwycięstwie w Tunisie wojska sprzymierzone przygotowywały się przez dwa miesiące (15 maja - 9 lipca 1943 r.) do inwazji i podboju Sycylii. Zamierzały one zaatakować okupowaną przez państwa osi Europę, uderzając - jak wyraził się Churchill - "w sam dołek", tj. w strefie Morza Śródziemnego i wytrącić Włochy z wojny. Sycylia broniona była przez około dziesięć dywizji włoskich i trzy niemieckie, łącznie z 15-tą dywizją pancerną imienia Hermana Goeringa; oddziały te miały być wzmocnione w razie ataku. Generał Eisenhower, jako główny dowódca, powierzył zadanie inwazji Sycylii 15-tej alianckiej grupie armii pod dowództwem generała Alexandra. Grupa ta składała się z brytyjskiej 8-mej armii i amerykańskiej 7-mej. Ta ostatnia, pod dowództwem generała Pattona, składała się z 1-szej, 3-ciej, 9-tej i 45-tej dywizji piechoty, 82-giej dywizji powietrznej i 2-giej pancernej. Za wyjątkiem dywizji, która przybyła wprost z USA, wszystkie te oddziały były weteranami z Tunisu. Armia 8-ma, dowodzona przez generała Montgomerry`ego, składała się z czterech brytyjskich dywizji piechoty, dwóch brygad i komandosów. Ponadto sprowadzono jedną dywizję kanadyjską dla łączności pomiędzy armiami brytyjską i amerykańską.

Strategia lądowań

Ostateczny plan ataku przewidywał, że Amerykanie wyruszą z północnej Afryki, wylądują na środkowym odcinku południowego wybrzeża Sycylii, oczyszczą zachodnią połowę wyspy, a następnie posuną się na wschód wzdłuż północnego wybrzeża do Etny, gdzie przyłączyliby się do nich Brytyjczycy, którzy mieli wylądować na południowym wschodzie i posuwać się w górę wzdłuż wybrzeża wschodniego. W ten sposób armie sprzymierzone miały złapać nieprzyjaciela w pułapkę na północno wschodnim krańcu Sycylii, odcinając wszelkie drogi ucieczki do Włoch poprzez cieśninę Messyny. Brytyjska i amerykańska piechota przerzucona transportowcami powietrznymi, w sile odpowiadającej jednej dywizji, miały wylądować na tyłach i zająć nieprzyjacielskie lotniska. Niestety oddziały te zostały zrzucone w odległości 45-75 km. od swych celów (9-10 lipca 1943 r.); udało im się wprawdzie zdezorganizować nieprzyjacielskie linie komunikacyjne; nie zdołali jednak zająć lotnisk. W dniu rozpoczęcia inwazji (czyli tzw. "D-Day"), wielka armada, składająca się z 3266 statków, przewiozła z Afryki na Sycylię 160000 wojska z 1008-miu działami i 600 czołgami (10 lipca 1943 r.). Oddziały amerykańskie, zmęczone przeprawą przy burzliwym morzu, wylądowały pod osłoną artylerii morskiej i zabezpieczyły przyczółki w Licata, Gela i Scoglitti (11 lipca 1943 r.). Następnego dnia wokół Gela sto niemieckich czołgów, stanowiących trzy kolumny zwróconego na trzy strony kontrataku, zagrażały wyparciem Amerykanów na morze. Zapora ogniowa zniszczyła wiele czołgów nieprzyjacielskich, a wytrwały opór 1-szej dywizji artylerii odparł przeciwnatarcie. Na wschód od Gela 45-ta dywizja zajęła i utrzymała lotnisko Biscari po całodziennych zaciętych wilkach (14 lutego 1943 r.). Porażka ta kosztowała nieprzyjaciela 80 samolotów i panowanie w powietrzu nad Sycylią. Brytyjczycy wylądowali z przylądka Passero do Syrakuz (10 Iipca 1943 r.), na wschodnim krańcu 150-kilometrowego frontu, szybko pokonali opór na przyczółku i zajęli port w Syrakuzach (12 lipca 1943 r.). Następnie posunęli się na północ wzdłuż wybrzeża za Augustą, zwalniając tempa, gdy zaczęli się zbliżać do Katami. Wsparcie artyleryjskie piechoty stanowił ogień floty, stojącej wzdłuż wybrzeża. Kanadyjczycy ruszyli wachlarzowato na zachód, by spotkać się z Amerykanami w Ragusa.

Atak amerykański

Gdy Amerykanie posunęli się na północ do Canicatti, opór nieprzyjaciela osłabł, gdyż Niemcy zdali sobie sprawę, że nie posiadali dość sił, by bronić całej wyspy i że Włosi stracili ochotę do walki. Wobec tego nieprzyjaciel zatrzymał Brytyjczyków na lewej flance i wycofał się w kierunku Etny, leżącej na północny wschód od ich prawego skrzydła i centrum, pozostawiając jedynie jedną dywizję dla osłony odwrotu. Była to ta sama strategia, którą Niemcy zastosowali w Tunisie. Celem ich było opóźnienie pochodu wojsk alianckich na Sycylii, a tym samym powstrzymanie ataków w innych punktach Morza Śródziemnego. Wojska amerykańskie posuwały się ze zdumiewającą szybkością przez tereny trudne i z niewielu drogami. Piechota i czołgi posuwały się na zachód, by zająć Agrigento (22 lipca 1943 r.), następnie w szybkim pochodzie przemierzyły w poprzek Sycylię, by zająć port w Palermo (30 lipca 1943 r.). Druga dywizja pancerna i trzecia piechoty przebyły około 108 km w przeciągu dwóch dni. Następnie, poprzedzani przez 45-tą dywizję, rozeszli się wachlarzowato na wschód wzdłuż północnej drogi przybrzeżnej w kierunku głównej linii obronnej nieprzyjaciela, która ciągnęła się na południowy wschód od punktu tuż na zachód od San Stefano di Camastra ku Troina. W międzyczasie 1-sza dywizja piechoty wraz z Kanadyjczykami posunęła się poprzez wzgórza środkowej Sycylii, by zająć Nicosię i Agirę (29 lipca 1943 r.). Góry wznoszą się tutaj do blisko 1700 m wysokości, a grzbiet górski Troina leży po drugiej stronie doliny, w której nieprzyjaciel zniszczył biegnącą przez nią drogę i pobudował liczne zapory. Pierwsza dywizja piechoty przypuściła atak na Troinę wzdłuż tej drogi i w górę po stokach górskich, staczając najzaciętsze walki kampanii sycylijskiej (29 lipca - 5 sierpnia 1942 r.). Ataki bombowe samolotów A36 i B25 oraz ciężkie bombardowanie skoncentrowanej artylerii, wspierające atak oskrzydlający od południa, zmusiły nieprzyjaciela do wycofania się. W tym samym czasie Brytyjczycy okrążyli Latanię na wschodnim wybrzeżu przez zajęcie Palermo. Cantrum nieprzyjacielskie załamało się pod Adrano, a wojska ich wycofały się wewnątrz trójkąta, którego szczytem była Messyna.

Odwrót niemiecki

Odwrót niemiecki został przyspieszony dzięki zastosowaniu przez sprzymierzeńców nowego posunięcia strategicznego, które przyczyniło się następnie do poddania się Włoch. Generałowie Hitlera i Mussoliniego oświadczyli im w Weronie (19 lipca 1943 r.), że ponieważ trudno będzie obronić półwysep włoski przeciwko alianckim siłom morskim, siły osi muszą wyewakuować Włochy po dolinę rzeki Padu, gdzie można by umocnić głęboką linię obronną, broniącą dostępu do przemysłowych obszarów na północy. Wobec tego wojska nieprzyjacielskie otrzymały rozkaz wycofania się z Sycylii (1 sierpnia 1943 r.), gdy tylko będzie można przygotować statki i artylerię dla osłony przeprawy przez cieśninę Messyny. Amerykańskie i brytyjskie wojska parły w tym kierunku od zachodu i południa poprzez pola minowe, zapory drogowe i przez przejścia górskie, gdzie skały rozsypywały się i waliły w dół pod ogniem artylerii. Dwukrotnie wojska amerykańskie wspomagane przez flotę wylądowały na tyłach nieprzyjacielskich wzdłuż wybrzeża północnego. Za pierwszym razem linia niemiecka pękła pod niespodzianym atakiem (8-go sierpnia 1943 r.) oddziałów, które wylądowały w Torrenova i zajęły San Agata di Militello (11-12 sierpnia 1943 r.). Drugi atak od strony morza został przypuszczony wokół przylądka Orlando, celem odcięcia nieprzyjaciela od linii komunikacyjnych, wiodących na południe ku Rondazzo; bohaterskie jednak oddziały napotkały wokoło na nieprzyjacielskie pozycje na grani wzgórz (12 sierpnia 1943 r.). Oddziały amerykańskie poniosły ciężkie straty do chwili, gdy reszta pułku przybyła im na pomoc pod Brolo. W międzyczasie jednostki amerykańskie, posuwające się od środka wyspy na północny-wschód, zajęły punkt kluczowy w Randazzo (13 sierpnia 1943 r.). Zaczął się teraz wyścig, by okrążyć nieprzyjaciela, zanim zdoła wyewakuować z wyspy wszystkie swe wojska. Oddziały frontowe prześcigiwały się w marszu wzdłuż trzech dróg, wiodących do Messyny. Alianckie siły powietrzne i morskie uniemożliwiły usiłowania nieprzyjaciela, by wymknąć się przez wąską 6-kilometrową cieśninę Messyńską. Pomimo to niemiecka osłona powietrzna i silny ogień z baterii przybrzeżnych umożliwiły wrogowi ewakuację około 88000 wojska w grupach po dwadzieścia statków i barek. Między wojskami, które zdołały się wycofać, znajdowały się oddziały dywizji pancernej imienia Hermana Goeringa, która walczyła potem uparcie we Włoszech. Gdy amerykańska 3-cia dywizja piechoty doszła do Messyny, a tuż za nią zjawiły się jednostki brytyjskie, nieprzyjaciel wycofał się już do Włoch, pozostawiając za sobą składy zapasów (7-16 sierpnia 1943 r.). Sycylia została zdobyta w przeciągu 38-miu dni. Wzięto do niewoli 100000 jeńców nieprzyjacielskich, a 12000 nieprzyjaciół poległo lub było rannych. Alianci zdobyli lub zniszczyli 267 samolotów i 188 czołgów. Straty własne w ludziach wynosiły 25000, w czym straty amerykańskie doszły do 1400. Zdobycie Sycylii przyspieszyło załamanie się Włoch, a Morze Śródziemne stało się obecnie bardziej bezpieczne dla konwojów alianckich. Włochy stały otworem dla inwazji.

Włochy były pierwszym z narodów faszystowskich, który skapitulował. Zmęczone wojną, po trzech latach i trzech miesiącach, w czasie których W. Brytania przy pomocy dostaw amerykańskich podbiła całe ich Imperium Afrykańskie, Włochy przyjęły warunki bezwarunkowej kapitulacji (3 września 1943 r.). Zawieszenie broni zostało podpisane potajemnie przez marszałka Badoglio, mianowanego przez króla premierem na miejsce Mussoliniego (25 lipca 1943 r.), a w tydzień potem ogłoszone oficjalnie przez generała Eisenhowera. Ogłoszenie zawieszenia broni zostało odwleczone, by zapobiec przejęciu przez Niemców włoskiego systemu obronnego, zanim wojska sprzymierzone nie wejdą do zatoki Palermo.

Zyski militarne

Niemcy nie zostali zaskoczeni. Z 62-ch dywizji włoskich pozwolono jedynie poddać się aliantom dziewięciu dywizjom na Korsyce i Sardynii, dziesięć dywizji na Bałkanach złożyło broń przed jugosłowiańskimi oddziałami powstańczymi (10-go wrześna 1943 r.). Niemcy rozbroili 43 dywizje i garnizony włoskie we Włoszech, Francji i na Bałkanach. Sami umocnili się silnie aż po Neapol, rozrzucając miejsze siły na pozostałym obszarze południowym półwyspu oraz zajęli porty morskie w Genui i Spezia. Uwolnili również Mussoliniego, uwięzionego w górach Abruzzi, wysyłając oddział spadochroniarzy, którzy wykradli go i uwieźli pod skrzydła jego niemieckiego dyktatora. Armia włoska została wyeliminowana z wojny, głównym jednak zyskiem dla sprzymierzeńców było przejęcie floty włoskiej. Jakkolwiek Niemcy zatopili jeden pancernik i zabrali dziesięć krążowników, dziesięć kontrtorpedowców oraz wiele okrętów podwodnych, to jednak większa część floty, wykonując rozkaz marszałka Badoglio, zawinęła do portów alianckich (10-12 września 1943 r.). Pomiędzy jednostkami, które przybyły na Maltę, znajdowało się sześć pancerników, osiem krążowników, dwadzieścia siedem kontrtorpedowców i dziewiętnaście okrętów podwodnych. Z tą chwilą alianckie okręty wojenne uwolnione zostały od potencjonalnej groźby włoskiej floty. Można było obecnie wysyłać szereg jednostek dla patrolowania wód Oceanu Indyjskiego i Pacyfiku przeciwko Japończykom.

Przyczyny Kapitulacji

Poddanie się Włoch było wynikiem zmęczenia wojennego wewnątrz kraju i naporu wojsk sprzymierzonych z zewnątrz. Próba oderwania Włoch od przymierza osi zdecydowana została (11 maja 1943 r.) przez prezydenta Roosevelta i premiera Churchilla na konferencji w Waszyngtonie po podboju Tunisu. Roosevelt zaapelował do narodu włoskiego (11 czerwca 1943 r.), by obalili Mussoliniego i rządy faszystowskie, oraz by wygnali hitlerowców, obiecując im wolny wybór własnego rządu, pod warunkiem, że nie będzie faszystowski. Churchill zagroził Włochom zniszczeniem, jeśli nie wyrzekną się Mussoliniego i nie poddadzą się (30 czerwca 1943 r.). Gdy oddziały sprzymierzone wkroczyły na Sycylię, a bombowce zaatakowały włoskie porty i linie komunikacyjne, w miastach na północ tłumy rozpoczęły demonstracje za pokojem. Rosnący wśród narodu niepokój groził buntem, gdy uprzedził go spisek pałacowy, obalający Mussoliniego. Ten ostatni zaapelował do Hitlera o obronę przed aliantami (19 lipca 1943 r.), lecz na konferencji wojskowej Hitler nakłonił go do obrony jedynie przemysłowego centrum kraju na północy, wzdłuż rzeki Padu (24 lipca 1943 r.). Gdy Mussolini przedłożył ten plan wielkiej radzie faszystowskiej, hrabia Dino Grandi potępił go; plan przepadł w głosowaniu 25-ciu głosami przeciwlco 19-stu. Król Wiktor Emanuel powierzył ster rządów marszałkowi Badoglio. Mussolini został obalony po 21 latach rządów dyktatorskich. Upadek Mussoliniego zaskoczył Hitlera, jego sztab główny zdał sobie jednak sprawę z tego, że Włochy wycofają się z wojny. Przygotowali się oni na tę ewentualność, wydając rozkaz ewakuacji Sycylii i wzmocnienia jednostek niemieckich we Włoszech tak, by mogły przejąć obronę kraju (29 lipca 1943 r.). Po upadku Mussoliniego samoloty alianckie przerwały naloty bombowe na miasta włoskie, by dać marszałkowi "chwilę wytchnienia" dla zawarcia pokoju. Gdy Niemcy wykorzystali tę przerwę dla posunięcia się w głąb Włoch, podjęto znowu przerwaną ofensywę powietrzną.

Impas polityczny we Włoszech

Badoglio, podobnie jak i król, był niemal jeńcem oddziałów niemieckich we Włoszech. Trudno mu było wydać kraj aliantom, których bombowce przelatywały nad miastami, ale których wojska znajdowały się jeszcze na Sycylii. Sytuację pogorszył fakt, że Badoglio posługiwał się antydemokratycznymi metodami, nie dopuszczającymi do głosu w rządach tych ludzi, którzy byli za pokojem. Usiłował on pozbyć się faszyzmu przez rozwiązanie partii i włączenie do armii milicji faszystowskiej, nie usunął jednak z rządu żadnego z przywódców faszystowskich. Równocześnie starał się stłumić rozruchy przez ogłoszenie prawa wojennego i zakaz wszelkich zebrań politycznych (26-30 lipca 1943 r.). W Genui, Turnie i Mediolanie wybuchły strajki (3-19 sierpnia 1943 r.). Robotnicy domagali się natychmiastowego przejścia z produkcji wojennej na pokojową we wszystkich fabrykach, odwołania prawa wojennego oraz uwolnienia więźniów politycznych. Badoglio poszedł na kompromis. Przywrócił związki pracy, znosząc faszystowskie związki pracodawców (10 sierpnia 1943 r.) i doprowadził do zawieszenia broni, na warunkach którego przedstawiciele robotników zgodzili się na odwołanie strajków (2 września 1943 r.). Badoglio przyrzeka również podjąć wobec aliantów kroki pokojowe. Powstanie Włochów na północy przyspieszyło kapitulację, nieuniknioną wobec zwycięstwa aliantów na Sycylii. Włochy poddały się jednak za późno, by móc zawrzeć pokój. Niemcy zajęli kraj i odebrali żołnierzom włoskim broń. Włochy uwolniły się od ciężaru wojny dopiero z chwilą, gdy armie sprzymierzone wygnały z kraju niemieckich intruzów.